Paleśnica – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn.
W latach 1975 - 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Paleśnicę zamieszkuje około 500 mieszkańców.
Położenie geograficzne:
Miejscowość położona 7 kilometrów na południe od Zakliczyna w przełomowej części doliny potoku Paleśnianką, na Pogórzu Rożnowskim, na wysokości 260 m n.p.m. w otoczeniu zalesionych wzgórz o wysokości od 300 do 503 m n.p.m.
Przez miejscowość prowadzi droga wojewódzka nr 975 wiodąca z Zakliczyna przez Gródek nad Dunajcem obok Jeziora Rożnowskiego do Nowego Sącza.
Opis miejscowości:
Pierwsi osadnicy w rejonie Paleśnicy przybyli tu w poszukiwaniu rud żelaza. Rudy te znaleziono w niedalekiej wsi Ruda Kameralna. W słowniku Chlebowskiego czytamy, że stąd pochodził Klemens z Paleśnicy, sławny wojownik poległy pod Legnicą w 1241 roku. Wieś została założona na prawie niemieckim w 1351 roku przez Kazimierza Wielkiego na prośbę Gryfitów z Rożnowa, który to jednocześnie uposażył parafię dwoma łanami ziemi. W starych księgach metrykalnych, nazwa wsi figuruje jako "Palecznica" lub "Pałecznica". Dlatego też można przypuszczać, że dzisiejsza nazwa Paleśnica jest pierwotną przeróbką nazwy Pałecznica. Słowem "pałecznica" określano dawniej drewnianą maszynę wodną, która wprawiała w ruch, szereg młotów kuźniczych. Według tradycji ludowej w kotlinie Paleśnicy, przy zbiegu rzeki Paleśnianki i Olszowianki miała istnieć kuźnica wodna, gdzie wytapiano "żelazo", czyli właśnie taka "pałecznica".
Udokumentowana historia Paleśnicy sięga ostatnich lat XIV wieku. Wiadomo że w 1387 roku jej właścicielem był Piotr Rożen z Rożnowa. W 1397 r. król Władysław Jagiełło wydał akt, mocą którego założył i wyposażył kościół (p.w. Św. Klemensa - patrona górników, na miejscu dzisiejszego starego cmentarza) i szkołę parafialną w Paleśnicy. Następnie król Jagiełło nadał Paleśnicę, wraz z okolicznymi wioskami, na własność Stanisławowi Rożnowskiemu w nagrodę za przywiezienie przez niego z Węgier insygniów królewskich. Pod koniec XVIII w Paleśnica weszła w skład Melsztyńskiego klucza Lanckorońskich.
Obecnie we wsi znajduje się mały klasycystyczny kościół pw. św. Justyny PM, ufundowany w 1806 r. przez hr. Justynę Lanckorońską. Początkowo w nawie głównej znajdował się obraz patronki, ale z czasem został zastąpiony wizerunkiem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.
Zabytki:
- Kościół p.w. św. Justyny z 1809 r. fundacji Justyny Lanckorońskiej,
- Dwór z XVIII w., gruntownie przebudowany w 1950 r.
- Cmentarze wojenne z l wojny światowej:
- Cmentarz wojenny nr 295 - Położony na terenie starego cmentarza
   parafialnego w Paleśnicy, po prawej stronie drogi od Zakliczyna.
- Cmentarz wojenny nr 296 - Położony jest na stoku tego samego wzgórza
   co cmentarz nr 295, lecz o 100 m bliżej kościoła, na skraju lasu.
- Kapliczka z 1927 r. fundacji Łukasza Czuby. Kamienna.
W miejscowości znajduje się: punkt biblioteczny, szkoła podstawowa oraz gimnazjum, poczta. Swoje drużyny piłkarskie prowadzi Parafialny Klub Sportowy "Jedność" Paleśnica.


   Dzierżaniny – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn.
W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Wieś położona 8 kilometrów na połudnowy - zachód od Zakliczyna i na zachód od Paleśnicy na rozległym wzniesieniu z którego można podziwiać panoramę masywu Mogiły, Jamnej i innych okolicznych wzgórz.
Dzierżaniny zamieszkuje około 370 mieszkańców.
Historia miejscowości:
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1307 r.  Wtedy to miejscowość ta była własnością królewską potem należącą do Gniewomira herbu. Gerałt-Ośmioróg. Z pochodzących z 1 połowy XIV wieku zapisów ksiąg parafialnych parafii Melsztyn wynika, że płacona przez miejscowych chłopów dziesięcina utrzymywała alterzystę i kleryka miejscowej kaplicy zamkowej w Melsztynie. Kolejny zapis w księgach parafii Melsztyn pochodzący z 1731 roku mówi  o poborze opłat pochodzących z dziesięciny z Dzierżanin.
Zabytki
Kościół parafialny p.w. Matki Bożej Królowej Polski.
Od niedawna w Dzierżaninach jest zabytkowy kościółek drewniany przeniesiony tu w całości z innej miejscowości wokół którego ma powstać cmentarz.

   Ruda Kameralna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Wieś położona 7 kilometrów na połudnowy - zachód od Zakliczyna. Położona wzdłuż drogi Paleśnica - Filipowice zapewniającej dobrą komunikacje z okolicznymi wioskami. Aktualnie zamieszkiwana jest przez ponad 350 osób.
Historia miejscowości:
Ruda Kameralna jako wieś powstała prawdopodobnie w tym czasie co Paleśnica, choć jak na razie brak na to dokumentów. Pierwsza bowiem wzmianka pisana w źródłach o Rudzie Kameralnej pochodzi dopiero z 1372 roku. W materiałach o Paleśnicy mówi się, że w niedaleko położonej Rudzie Kameralnej eksploatowano rudę żelaza i wytapiano surówkę w w małych piecach ziemnych na węgiel drzewny tzw. "dymarkach". Uzyskaną surówkę poddawano przeróbce i przekuwano. Badania latach 70-tych XX w. potwierdziły występowanie tutaj złoża żelaza ale bardzo niskiej jakości przez co jej wydobycie jest jak na razie nieopłacalne. Od rudy żelaza pochodzi najprawdopodobniej pierwszy człon nazwy miejscowości.
Zabytki:
- Kaplica p.w. św. Trójcy, powstała w 1864 roku, jako obiekt murowany z
   kamienia i otynkowany,
- Kapliczka z połowy XIX w. z fundacji mieszkańców,
- Kapliczka murowana w kształcie słupa. Wzniesiona w XIX w. Kamienna,
   obrzucona gliną i pobielona.

   Filipowice - wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Filipowice to dość duża miejscowość położona w zachodniej części gminy Zakliczyn około 7 kilometrów od stolicy gminy, przy drodze lokalnej Zakliczyn - Stróże - Czchów u wylotu potoku Rudzanka w pobliżu rzeki Dunajec. W centrum wsi znajduje się skrzyżowanie dróg - w górę potoku droga przez Rudę Kameralną, Borową do Paleśnicy; przez most droga do Czchowa oraz na wschód do Zakliczyna. Aktualnie zamieszkiwana jest przez ponad 600 osób.
Historia miejscowości:
Pierwsze wzmianki pisane w źródłach o Filipowicach pochodzą z 1360 roku. Pewnym wymienianym w 1388 roku jednym z pierwszych właścicieli Filipowic jest Jan Filipowski herbu Szarza. Według innej wersji początki Filipowic sięgają około 1400 roku kiedy to teren dzisiejszych Filipowic otrzymał jakiś Pan Filip urzędnik z Sądu ziemskiego z miasta Czchowa podobno od króla Władysława Jagiełły. Kolejnym dziedzicem był prawdopodobnie  niejaki Ajzyk. W latach 1725 - 1739 Filipowicami władał Jan Tarło. W dniu 24 sierpnia 1813 roku na Dunajcu była wielka powódź, która przyniosła według przekazu krucyfiks obecnie znajdujący się w kościele.
Współczesne Filipowice posiadają: szkołę podstawową, ośrodek zdrowia, dom strażaka, punkt biblioteczny, świetlicę wiejską.
Obecnie największą chlubą Filipowic jest prężnie działająca Strażacka Orkiestra Dęta występująca na wielu przeglądach i konkursach (min. "Echa Trombity" w Nowym Sączu) oraz imprezach organizowanych na terenie gminy i nie tylko.
Zabytki:
- Kościół p.w. Matki Bożej Śnieżnej nowy, murowany na miejsce rozebranego drewnianego, konstrukcji zrębowej. Pierwotny kościół został wzniesiony w 1888 r. jako kaplica, z fundacji Karola Lipskiego.
- Pomnik przyrody - dąb "Florian", znajduje się przed kościołem (obwód 375
  cm wysokość 20 m)

   Piaski Drużków - wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Czchów. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Niewielka wieś turystyczna położona na południowy - zachód od Filipowic nad brzegiem Dunajca.

   Jamna - wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Jamna to najmniejsza, najwyżej położona i zarazem najbardziej na południe wysunięta miejscowość gminy Zakliczyn. W masywie najwyższej w okolicy góry Jamna (530 m. n.p.m.), wśród głębokich jarów, gęstych bukowo-jodłowych lasów, stanowiących większość jej obszaru. Aktualnie zamieszkiwana jest przez ponad 96 osób.
Historia miejscowości:
Pierwsza wzmianka pochodząca z 1370 roku podaje że ówczesnymi właścicielami Jamnej byli bracia Klemens i Piotr Rożen herbu Gryf.                Z kolejnych pochodzących już z początku XX wieku dokumentów wynika że Jamna przed I Wojną Światową liczyła ponad 300 mieszkańców.
Okres II wojny światowej to aktywna działalność partyzantki w gęstych lesistych wzgórzach okolic Jamnej. Tutaj w dniu 25 września 1944 roku, tuż przed świtem, oddziały 14 dywizji SS-Galicja otoczyły obozowisko partyzanckie w Jamnej. Partyzanci obserwowali ruchy wojsk niemieckich i aby uniknąć otwartej walki z przeważającymi siłami niemieckimi wycofali się na sąsiednie zalesione wzgórza, stwarzające dogodniejsze warunki do obrony. Po zaciętej i morderczej walce, partyzantom udało się znaleźć lukę w nieprzyjacielskim pierścieniu i wydostać z okrążenia. Za pomoc partyzantom hitlerowcy spacyfikowali licząca wówczas około 200 mieszkańców Jamną. Cała wieś płonęła przez noc z 25 na 26 września. Zginęło w tym czasie 57 osób. Po wojnie Jamna pustoszała. W latach sześćdziesiątych całą wieś chciano przesiedlić, a teren zalesić. Dopiero w 1967 roku postawiono pomnik ku pamięci poległych. Od nowa zaczęło się wiosną 1993 roku, kiedy to na Jamnej zadomowili się Dominikanie z Duszpasterstwa Akademickiego w Poznaniu. Budynek dawnej szkoły dał początek akademickiej "Szkole Wiary".
Blisko 50 lat po tragicznych wydarzeniach 1944 roku poznańska malarka - Małgorzata Sokołowska, ku pamięci zamordowanych, zwłaszcza kobiet i dzieci, namalowała ikonę Matki Bożej Jamneńskiej - Matki Dobrej Nadziei.
3 maja 2001 roku nastąpiła konsekracja Kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Jamneńskiej - Matki Niezawodnej Nadziei, której to uroczystości przewodniczył prymas Polski, Kardynał Józef Glemp.
- Dominikanie z Duszpasterstwa Akademickiego w Poznaniu mają na Jamnej
  swoją osadę "Respublica Dominicana Jamna Regio Exterritorialis" -
  Duszpasterski Ośrodek Akademicki - Dom Św. Jacka - Szkoła Wiary, gdzie
  studenci i inni wierni mogą kontemplować i zgłębiać tajniki wiary w zgodzie i
  harmonii z naturą. Dom św. Jacka jako jej centralny punkt jest miejscem
  życia wspólnoty.
- Dom Św. Jacka wypełniony jest pamiątkami z całego świata m.in.
  spoczywają w nim różne upominki od Jana Pawła II, m.in. piuska, ornat i
  świecznik z kości słoniowej.
- Na sąsiednim jamneńskim wzgórzu zlokalizowane jest studenckie
  schronisko - Bacówka Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Dzięki korzystnej lokalizacji Jamna jest wspaniałą bazą wypadową na miejscowe szlaki prowadzące m.in. do:
- Jaskini Salamander,
- Jeziora Rożnowskiego,
- Diablich Skał,
- ruin zamku z XIV wieku
- i wielu innych atrakcyjnych miejsc
Na jednym z pagórków Jamnej zadomowił się również znany polski kompozytor Zbigniew Preisner, autor m.in. muzyki do Trylogii Krzysztofa Kieślowskiego.
Dzięki zmianom jakie zaistniały w ostatnim czasie na Jamnej stała się ona  niewątpliwie perełką turystyczną w Gminie Zakliczyn, o której wieść się niesie po całym kraju.
 
   Olszowa - wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Miejscowość położona w południowej części gminy Zakliczyn, 7 kilometrów od Zakliczyna. Jej osiedla rozciągają się na zboczach gór (południowym góry Styr a północnym góry Rosulec) wzdłuż drogi prowadzącej malowniczymi wąwozami z pobliskiej Paleśnicy przez Jastrzębią, Kąśną Dolną (jedyny zachowany w Polsce dworek Ignacego Paderewskiego) do Ciężkowic.
Aktualnie zamieszkiwana jest przez ponad 500 osób.
Historia miejscowości:
Pierwsza wzmianka pisana według Jana Długosza o miejscowości Olszowa pochodzi z 1215 roku. Wiadomo też że przed 1511 rokiem jej właścicielem był Achacy Taszycki herbu Strzemię z Lusławic. Jej dalsza historia jest bardzo słabo udokumentowana w źródłach historycznych.
Zabytki:
- Dwór z XVIII w, gruntownie przebudowany w 1950r.
- Kapliczka z kamienia znajduje się przy drodze do Paleśnicy.

   Bieśnik - wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Miejscowość w gminie Zakliczyn, położona przy drodze wojewódzkiej numer 975 prowadzącej przez Zakliczyn, Gródek nad Dunajcem do Nowego Sącza, w dolinie przeciętej przez malowniczo meandrujący potok Paleśnianka.
Aktualnie zamieszkiwana jest przez ponad 250 osób.
Historia miejscowości:
Pierwsza wzmianka o Bieśniku w źródłach pisanych pochodzi z 1215 roku. Wtedy to wśród kilkunastu okolicznych miejscowości jej nazwę wymienia Jan Długosz. Kolejna wzmianka pochodzi z 1326 roku kiedy to Bieśnik wymieniany jest wśród miejscowości parafii w Opatkowicach (obecny Zakliczyn). W 1402 roku właścicielem Bieśnika jest Michał z Bieśnika herbu Gerałt - Ośmioróg. W 1587 roku Bieśnik wymieniany jest przy okazji wykazu wsi z których pobierana jest dziesięcina. Natomiast w 1846 roku m.in. z Bieśnika pochodzili uczestnicy rabacji chłopskiej grabiący okoliczne dwory m.in. w Lusławicach. Na terenie Bieśnika utworzono Rezerwat leśno-krajobrazowy "Styr".

   Słona - wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim , w gminie Zakliczyn. W latach 1975 – 1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
Położenie geograficzne:
Miejscowość Słona położona jest wśród wzgórz Pogórza Ciężkowickiego u podnóża północnego stoku góry Styr w otoczeniu lasów południowo-wschodniej części gminy Zakliczyn. Nazwa jej pochodzi od licznych tutaj źródeł solankowych. Wieś rozciąga się wzdłuż drogi powiatowej prowadzącej ze Zdoni przez Jastrzębie, Kąśną Dolną do Ciężkowic. Aktualnie zamieszkiwana jest przez ponad 250 osób.  
Historia:
Pierwsza wzmianka pisana w źródłach o Słonej pochodzi z 1215 roku. Wtedy to wymieniana jest miejscowość Słona w dziele  autorstwa Jana Długosza.
W Słonej, podobnie jak w Bieśniku, znajdują się źródła solankowe, dawniej eksploatowane przez dwór w Olszowej. W Słonej natrafiono na ślady w gruncie po 4 szybach, jakie zgłębili górnicy w poszukiwaniu złoża solnego w dziewięćdziesiątych latach XVII wieku.